12 January, 2010
Erdoğanin Moskvaya, Lavrovun Yerevana, Davudoğlunun Londona, Makkeynin ise Tbilisiye seferlerinde hansi bağliliq var?
Türkiye baş naziri Receb Tayyib Erdoğanin Rusiyaya, Rusiya xarici işler naziri Sergey Lavrovun Ermenistana, eyni erefede Türkiye xarici işler naziri Ehmed Davudoğlunun da Böyük Britaniyaya seferi gündemi zebt eden meseledir. Her üç seferde esas müzakire edilecek meseleler Türkiye-Ermenistan serhedlerinin açilmasi ve Dağliq Qarabağ münaqişesinin helli prosesidir. Diqqet çeken meqam ise bu erefede ABŞ prezidentliyine keçmiş namized Con Makkeynin Gürcüstanda keçirilecek enerji sammitine qatilmasidir. Bes ekspertler bu görüşlerden hansi neticeleri gözleyir? Mesele ile bağli politoloqlar Razi Nurullayev ve Zerdüşt Elizadenin fikirleri ile taniş olduq.
- Aktivleşme neye göredir? Bezi ekspertler aprelde Türkiyenin yeni tezyiqlerle üzleşe bileceyini deyir. Bunu hemin dövrle elaqelendirmek olarmi?
Razi Nurullayev:
- Bu aktivleşme göz qabağindadir. Seferlerin de arasinda bağliliq var. ABŞ, Türkiye, Ermenistan, Rusiya ve Avropanin bezi ölkelerinin tam raziliği olmadan münaqişenin hellinde problemler yaranib. Kimlerse maneçilik töredir. Bu elaqeleri yaratmaq üçün hemin görüşler evvelceden düşünülerek hemin meqama salinib. Türkiye baş nazirinin Rusiyada görüşü zamani müeyyen raziliqlar elde olunarsa, bunun birbaşa Ermenistanda Rusiya nümayendesinin iştiraki ile müzakiresi ve koordinasiya olunmasi meselesi gündemdedir. Yeni meselelerin yerinde hell edilmesi meselesi ortadadir. Meselelerin keskin dönem almasi birbaşa Dağliq Qarabağ münaqişesinin helli ile bağli deyil. Buna sebeb Türkiye ile Ermenistan arasinda imzalanan protokolun hemin ölkelerin parlamentinde tesdiqine yaratdiği problemdir. Hemin ölkeler isteyir ki, Türkiye ve Ermenistan arasinda imzalanan protokollar Dağliq Qarabağ münaqişesinin hellinde birbaşa rol oynamasin.
Zerdüşt Elizade:
- Türkiyeye hecmi hele melum olmayan tezyiq olacaq. Elbette ki, qondarma soyqirim meselesi xoşagelen deyil. Ancaq bu her il tekrar olunan bir merasimdir ve artiq buna öyreşmek vaxtidir. Eger soyqirim Amerika Konqresi terefinden taninsa, bu Türkiye üçün heç ne demek deyil. Bu Türkiye Böyük Millet Meclisi deyil ki, onun qerari qanuni qüvveye malik olsun. Türkiyenin Amerikadan heyati asililiği yoxdur ki, ölmemek üçün bütün şertlerine razilaşsin. Bu asililiq qarşiliqlidir. Qarşiliqli menfeet esasinda qurulmuş münasibetlerdi. Düşünmürem ki, Türkiye aprel ayindan dehşetli derecede qorxur. Seferlere geldikde, Türkiye çox feal xarici siyaset yürüdür. Bu xarici siyaset onun hansisa heyati problemlerinin, dövlet üçün xeyirli, menfeetli olan meselelerin müsbet helline, o cümleden de qonşu Ermenistanla münasibetlerin normallaşmasina yönelib. Amma bu meselede artiq Türkiye öz mövqeyini ortaya qoyub. Deyib ki, Qarabağ meselesinde ciddi irelileyiş olmasa ve Azerbaycan ondan razi qalmasa, biz Ermenistanla serhedleri açmayacağiq. Isteyirler soyqirimi tanisinlar, isteyirler tanimasinlar. Taninma hüquqi baximdan sifra beraber bir aktdir.
- Danişiqlar neticesinde Türkiye Ermenistani güzeşte mecbur ede bilecekmi?
Razi Nurullayev:
- Hesab etmirem ki, Türkiye Ermenistani birbaşa müeyyen güzeştlere getmeye vadar ede biler. Burda Azerbaycan terefinin mövqeyi de çox önemlidir. Azerbaycanin mövqeyi bundan ibaret olmalidir ki, mehz Dağliq Qarabağ münaqişesinin hellinde Türkiyenin rolunu alqişlamaliyiq. Hazirda Azerbaycanla Türkiye arasinda Dağliq Qarabağ münaqişesinin helli ile bağli bir canlanma ve raziliq yoxdur. Türkiye Dağliq Qarabağ münaqişesinin helli ile bağli qeyd etdiyimiz kontekstde, Azerbaycanin iştiraki olmadan, tekbaşina mübarize aparir. Bu ola bilsin ki, Azerbaycanin sergilediyi mövqeden asilidir. Bundan elave Azerbaycanin Türkiye ile yaratdiği problemle bağlidir. Burda bele başa düşürem ki, eger Rusiya bu münaqişenin hellinde Ermenistana birbaşa tezyiq göstermezse, Türkiyenin gösterdiyi neticeler çox böyük effekt vermeyecek. Çünki Türkiyenin Ermenistana böyük tezyiq metodlari yoxdur. Indiye qeder serhedler bağli qalsa da, Ermenistan yaşayib. Serhedlerin bağlanmasi neticesinde yaranan boşluğu Iran vasitesile doldurmağa çalişir ve buna nail olur. Serhedlerin açilmasi Türkiyenin Avropa Birliyine üzv olmasi baximindan vacibdir. Mehz Ermenistan da bunu bildiyine göre öz mövqeyinden geri çekilmir, Dağliq Qarabağ münaqişesinin bu protokollarla elaqesini qirmaq isteyir. Bununla Türkiyenin ona tezyiq göstermek metodlarini heçe endirir.
Zerdüşt Elizade:
- Qerb bunu etmek isteyir. Ancaq Türkiye Qerbe gösterir ki, axi men senden asili deyilem. Eger söz verseydiler ki, Avropa Birliyine Türkiyeni qebul edecekler, onlar yene de hansisa güzeşte gede bilerdi. Ancaq açiq deyirler ki, Türkiyeni qebul etmirler. Iqtisadi münasibetlere geldikde, borc veribler Türkiyeye. Onlar da borclari yavaş-yavaş qaytarir. Bütün dövletler bir-birine borcludur. En böyük xarici ve daxili borc Amerikadadir. Heç kes Amerikani asmir ki? Odur ki, Türkiyeni sixmaq, boğmaq mümkün deyil.
- Baş verenler sanki Azerbaycana aid deyil. Erdoğan Moskvaya, Davudoğlu Britaniyaya gedir. Azerbaycan ise birbaşa danişiqlarda yoxdur. Buna sebeb nedir?
Razi Nurullayev:
- Azerbaycan danişiqlardan narazidir. Türkiye münaqişeni tekbaşina hell etmek isteyir. Belke bu Türkiyenin iradesinden asili mesele olmayib. Bununla bağli Türkiye terefi sanki bilerekden Azerbaycan terefini proseslerden kenarda qoyur. Bunun arxasinda neyin dayandiğini tam şerh ede bilmerem. Amma Azerbaycan terefi danişiqlardan kenarda qalir. Bu da Azerbaycan rehberliyini çox narazi salir. O baximdan Azerbaycan terefinde bele bir mövqe var ki, siz her hansi bir raziliğa gelseniz, bizim orda iştirakimiz yoxdursa, buna veto qoyacağiq. Ancaq yene de Türkiyenin burda neye nail olmaq istediyini anlamaq olmur. Çünki Türkiyenin addimlarinda müeyyen ardicilliq yoxdur. Amma hesab edirem ki, Azerbaycan terefi bu proseslere qoşulmaq istemir ve müsteqil siyaset aparmaq isteyir.
Zerdüşt Elizade:
- Neftin, qazin qiymetinden, rüşvetin hecminden, büdceden oğurlanan pullardan başqa Azerbaycana heç neyin dexli yoxdur. Qarabağ işğal altindadir, camaat işsizlikden eziyyet çekir, kimse özünü öldürür, orduda esgerler qirilir. Bunlarin heç birinin Azerbaycana aidiyyeti yoxdur. Ancaq Türkiye Azerbaycanla meslehetleşir, mövqeyi nezere alinir. Azerbaycanin mövqeyi hamiya bellidir. Problemin öz erazi bütövlüyü çerçivesinde hellini teleb edir. Düzdür, bir iş görmür. Ancaq sözde teleb edir. Azerbaycanin nefti, qazi ve geosiyasi mövqeyi var. Bunlar nezere alinir.
- Danişiqlarda Azerbaycan üçün xoşagelmez qerar qebul edile bilermi?
Razi Nurullayev:
- Bu tehlüke var. Azerbaycan seçim qarşisinda qoyula biler. Ölkemizin buna qarşi qoya bileceyi heç bir tezyiq metodu yoxdur. Tezyiq metodu bundan ibaretdir ki, Azerbaycan neft kemerinin ventellerini bağlaya biler. Yaxin müqavilelere yeniden baxilmasi meselesini gündeme getire biler. Amma bu da effekt vermeyecek. Istenilen halda Azerbaycan öz neftini satmalidir. Bunun da bazari Avropadir. Bu meselelerde kenara çixa bilmeyecek. Onun üçün de indiki proseslerin müeyyen menada Kosova variantina getmesi tehlükesi yarana biler. Çünki Azerbaycan hazirda tehlükeli mövqe tutub. Birmenali olaraq müeyyen proseslerden kenarda qalib. Bunu ziyan kimi qiymetlendirirem. Eger hemin qüvveler Azerbaycanla bağli qerar qebul ederlerse, Rusiya buna qarşi çixdiğini beyan edecek. Ancaq perde arxasinda bunlarla razilaşa da biler. O zaman Azerbaycanin indiki mövqeyi qat-qat zeifleyecek.
Zerdüşt Elizade:
- Xoşagelmez razilaşma olsa, Azerbaycanin xoşuna gelmese, qebul etmez.
- Bu erefede senator Con Makkeyn Gürcüstana sefer edir. Onun enerji sammitine qatilacaği bildirilse de, seferin perdearxasi terefleri de yox deyil. Bu sefer regiona ne ved edir?
Razi Nurullayev:
- Makkeynin seferi yalniz enerji meselesine göre deyil. ABŞ bir daha Gürcüstani müdafie etdiyini ve onun arxasinda dayandiğini beyan edir. Diger terefden regionda baş verenlerle şexsen taniş olmaq ve bunu Gürcüstan prezidentinin dilinden eşitmek isteyir. Eyni zamanda Azerbaycan ve Ermenistanda demokratik proseslerin hansi yönde getdiyini, orada neler etmeyin mümkünlüyünü müzakire edeceyi gözlenilir. Ümumiyyetle, bu ABŞ vitse-prezidenti Co Baydenin Şerqi Avropa ölkelerine seferi qeder deyere malikdir. Gürcüstani regionda demokratik dövlet kimi qebul edirler. Neye göre Makkeyn Azerbaycan ve Ermenistana sefer etmir? Bu o demekdir ki, biz sizden demokratiya gözleyirik.
Zerdüşt Elizade:
- Makkeyn Cenubi Qafqazla, sirf Gürcüstanla maraqlanir. Siyasi dairelerde olan insandir. Gelir öz mövqeyini bildirmeye. Ancaq düşünmürem ki, seferin Qarabağa bilavasite tesiri ola. Bütövlükde energetika meselesinin Qarabağla bağliliği var. Ancaq teessüf ki, Azerbaycan bu bağliliqdan istifade ede bilmeyib.
Fizze Heyderli
http://azadliq.az/?p=44205#bookmarks
share this: facebook
